Во ретроспектива, нешто не беше во ред со Хозе Гиамарија. Еден визитинг истражувач на Универзитетот во Тромс во северна Норвешка тврдел дека е Бразилец, но не знаел ниту збор на португалски. Второ, си платил за да дојде во норвешкиот дел од Арктичкиот круг, што е вистинска реткост во академската заедница. Тој дури планираше да го продолжи престојот, но никогаш не зборуваше за своите истражувачки проекти. Сепак, тој секогаш ви беше на услуга. Тој дури понудил да ја редизајнира веб-страницата на Центарот за мировни студии каде што работел.
А потоа, на 24 октомври 2022 година, норвешката безбедносна полиција тропна на вратата на неговата канцеларија со налог за претрес во рака, пишува Њујорк Тајмс. Неколку дена подоцна беше објавено дека Гиамарија е уапсен и дека всушност станува збор за рускиот шпион Михаил Микушин. Марсела Даглас, директорка на Центарот за мировни студии, истражувачка институција која ја проучува безбедноста и конфликтот, рече дека сите во кампусот го следеле примерот кога слушнале што се случило. „Одеднаш насекаде имаше шпиони“, рече Даглас.
Не се само Норвежаните тие кои почнаа да ги „гледаат“. Остатокот од Европа исто така стана сомнителен. Додека војната во Украина се забавува (успорува) и се одолговлекува, а Москва станува се поизолирана, европските земји стравуваат дека очајниот Кремљ ќе им испрати шпиони и саботери за да им испратат порака или да се подготват за поширок конфликт со Западот.
Микушин е еден од тројцата Руси кои неодамна беа уапсени под сомнение дека се „илегални“ – шпиони кои се интегрираат во локалната заедница со цел да ја шпионираат и потенцијално да придобијат некои од локалното население. Приправник во Меѓународниот кривичен суд во Хаг, Холандија, беше уапсен во јуни под сомнение дека на Русите им предавал разни доверливи и тајни информации. Интересно е што тој влегол во земјата и со бразилски пасош. Во ноември, руски брачен пар беше уапсен за време на рација во Шведска, а исто така беше обвинет за шпионажа.
Имаше и други инциденти. Во Германија беспилотно летало прелета над воен комплекс каде украинските војници беа на обука, во Франција беа исечени подводните интернет кабли, а неколку дена пред почетокот на руската инвазија на Украина, хакери ги нападнаа мрежите за дистрибуција на гориво во Германија и Белгија. Сите овие инциденти не можат да се поврзат со Кремљ, но претпазливоста денес лесно може да се претвори во параноја. Русите ги нарекоа апсењата во Норвешка форма на „хистерија“.
Но, ако некој треба да се плаши од руска саботажа, тоа е Норвешка.
Немир
Бидејќи Русија практично повеќе не ги пласира своите енергетски производи на европскиот пазар поради санкциите наметнати од Западот, Норвешка го испрати најголемиот снабдувач на гас и нафта на Стариот континент. Недалеку од неговиот брег, има подводни интернет кабли кои овозможуваат Лондон да се „подигне“ на интернет. Експлозиите на гасоводот Северен тек, кои беа регистрирани во септември годинава, дополнително ги потресоа Европа и Норвешка. Русите за нив ги обвинија Соединетите Американски Држави и обратно.
- Ова не разбуди и покажа дека војната не се случува само во Украина – изјави универзитетскиот професор Том Росет.
Норвешка протера уште неколку традиционални шпиони од својата територија пред неколку години, што можеби ја принуди Москва да се сврти кон „спијачите“, особено затоа што работите не одат според планот на првите борбени линии во Украина.
- Со оглед на притисокот под кој е, Москва сака нејзината шпионска мрежа да постигне некаков успех. Иако Русите ги користеа овие тактики и претходно, мислам дека сега ќе се вклучат во поризични потфати – изјави Росет.
Немирите почнаа да се шират во Норвешка кога воен дрон прелета нафтена платформа во Северното Море во септември. Наскоро беа видени дронови над гасните постројки и една трафостаница. Аеродромот во Берген во октомври беше затворен два часа бидејќи го надгледуваа два дрона. Норвежаните потоа прегледаа и други инциденти што се случија на почетокот на оваа година – оштетување на подводниот кабел за податоци во јануари и резервоар за вода во близина на неколку воени објекти во близина на Тромсо. Дали се работи за несреќи или руска саботажа?
- Ваквите напади можат да бидат корисни, но и следење на нафтените извори – изјави полицискиот инспектор Оле Јохан Скогмо, додавајќи дека случајот со оштетениот резервоар за вода се уште се истражува.
Норвешката полиција побара од сите Норвежани да пријават се што сметаат дека е сомнително. Некои, сепак, тврдат дека претпазливоста се претвори во параноја. Ова може да се случи кога станува збор за шпионажа, според НТ. Двајца Руси неодамна беа изведени пред судот во Тромсо за да објаснат зошто управувале со беспилотните летала. Ниту еден не беше обвинет за шпионажа бидејќи е тешко да се докаже, но и двајцата беа обвинети за кршење на санкциите. Имено, санкциите ги спречуваат Русите да управуваат со авиони од секаков тип. Норвежаните ја толкуваа таа одредба од санкциите дека не смеат да управуваат со дронови ниту за приватна употреба.
Инстинктивна реакција
Седум Руси беа уапсени во средината на октомври поради управување со беспилотни летала. Четворица завршија на суд, а двајца се осудени на затворски казни од 90 или 120 дена. Меѓу уапсените е и Андреј Јакунин, син на Владимир Јакунин, долгогодишен сојузник на рускиот претседател Владимир Путин. Рускиот претседател, наводно, внимателно го следел судењето.
Јакунин, бизнисмен кој живее во Велика Британија и има британско државјанство, се огради од руската инвазија на Украина. Тој беше уапсен откако норвешките власти ја запреа неговата јахта Firebird и го прашаа дали има дрон. Потоа им го покажал својот дрон што го користи за снимање на скијање и риболов што тој и неговите пријатели одат. Норвешкото обвинителство за него бара затворска казна од 120 дена.
- Јас не сум шпион, но тој поседува сет филмови за Џејмс Бонд – се пошегува Јакуњин по почетокот на судењето на 3 декември.
Јакуњин не сакаше да каже дали мисли дека неговото апсење е политички мотивирано, но рече дека е невообичаено што тој и уште тројца други биле уапсени во толку краток временски период.
- Бидејќи сум студент по статистика, можам да кажам дека ова не се вклопува во нормалната распределба – рече Јакуњин.
Во друга судница во Тромсо, инженерот Алексеј Резниченко се бранеше од обвиненијата. Тој беше уапсен од норвешката полиција откако фотографирал огради и паркинг недалеку од контролната кула на аеродромот Тромсо.
- Реагирав инстинктивно. Нешто ми беше многу чудно – изјави шефот на контролата на летање Ивар Хелсинг Шроен.
Резниченко се расплака на суд и рече дека се плаши за своето семејство бидејќи тој е единствениот член кој заработува некаков приход.
Норвешката полиција со него пронашла фотографии од воен хеликоптер и аеродром Киркенес. Резниченко рече дека во слободно време фотографира авиони и аеродроми. Ниту една од фотографиите не беше откриена дека е нелегална, но тој беше обвинет за управување со дрон.
И обвинителите и бранителите велат дека споменатите случаи и слични спаѓаат во правна сива зона и дека ги доведуваат во прашање демократските вредности што ги наследува Норвешка.
„Hvaldimir“
Случајот на Микушин доведе до дебата меѓу академската заедница и работниците од безбедносниот сектор за тоа како и колку да се следат странските научници. Академската заедница рече дека ограничувањата може негативно да влијаат на важните истражувања. Адвокатот на Јакунин и другите бранители велат дека Русите не треба да се казнуваат само затоа што се Руси.
- Дали е тоа легално, а ако е, тогаш има проблем со тоа – изјави адвокатот на Јакуњин, Џон Кристијан Елден.
Норвешка изгледа сè уште не знае како да се справи со вакви случаи. Судиите ги ослободија и Јакуњин и Резниченко од обвиненијата, но обвинителите поднесоа жалба на тие пресуди. Јакуњин повторно ќе се појави пред судот во јануари 2023 година.
- Се уште не сум излегол – изјави Јакуњин на новинарите откако беше пуштен од притвор.
Адвокатот на Резниченко Ола Ларсен изјави дека норвешката безбедносна полиција премногу се труди.
- Политиката игра улога овде. Сакаат да испратат порака до Русите – додаде Ларсен.
Граѓаните на северна Норвешка се плашеа од Русите уште пред војната во Украина. Порано имаше многу пријатели таму, но Студената војна уништи добар дел од тие односи. После тоа, регионот забележа неколку прилично бизарни случаи на шпионирање.
Најпознат е оној во кој се заплеткал кит белуга. Во 2019 година, норвешките рибари го фатиле во водите на Арктикот и се посомневале дека е шпион кој побегнал од Русија. Норвешките медиуми го нарекоа Hvaldimir (комбинација од норвешкиот збор hval што значи кит и името Владимир).
Шефот на контролата на летање Ивар Хелсинг Шрен тврди дека внимателноста никогаш не е доволна. Тој не е виновен што го пријавил Резниченко. Шпиони, вели тој, се заинтересирани за Арктикот.
– Тој што мисли поинаку е наивен – заклучи Шрен.
