Честитка за денешниот празник Свети Никола денеска на социјалните мрежи упати и поранешниот премиер Никола Груевски. Во продолжение ја пренесуваме неговата честитка во целост:
– Денес во православна Македонија се слави денот на Свети Никола – заштитникот на децата, сиромашните, морепловците, рибарите, патниците, затворениците и симболот на дарежливоста. Свети Никола е еден од најпочитуваните христијански светци, познат по своите чудотворни дела и милосрдие.
Овој празник отсекогаш бил симбол на нашето единство, традиција и непоколеблива вера во подобро утре.
Денес, иако сум далеку од Македонија, мојата мисла и срце се со вас. Иако физички оддалечен, мојот дух е неразделно поврзан со секое македонско огниште. Ги гледам нашите цркви како светат, ги слушам камбаните како ѕвонат, ја чувствувам радоста во домовите каде што се слави.
Во овие моменти, се сеќавам на годините кога заедно градевме, создававме и се боревме за подобра Македонија. Тоа време ми покажа дека најголемата сила на нашиот народ лежи во неговото единство и решителност.
Ги охрабрувам сите да ја продолжиме традицијата на меѓусебно помагање и поддршка. Нека секој од нас со сторени конкретни добри дела и давање љубов и тивка помош на оние на кои им е потребна биде светилник на надеж за оние околу себе, токму како што Свети Никола бил за многумина.
На сите кои слават, им посакувам топол дом исполнет со љубов и благослови.
Како некој кој го носи ова име, чувствувам посебна поврзаност со овој празник и неговото значење и затоа денес честитајќи го празникот на сите православни верници, именденот на оние кои го носат името Никола и славите на оние кои го слават, со желби за здравје, сила и трпение за справување со предизвиците,
ќе раскажам неколку возбудливи и на моменти драматични настани од неговиот живот и околностите во кои се случиле тие настани, кои ретко се споменуваат, во кои се вбројува на пример и тоа дека од богат наследник заради бескрајната дарежливост тој станал во еден момент просјак, или на пример жестината во дебатите од раната фаза на христојанската црква, па дури и еден физички инцидент кога Свети Никола го удрил александрискиот свештеник Ариј поради несогласување со неговото учење, заради што бил привремено остранет од првиот се вселенски собор од Никеја во 325 година, но подоцна вратен по многу интересни и неверојатни околности.
Тоа се многу интересни моменти кои се надвор од оние најчесто споменувани чуда кои Св. Никола ги има направено а кои најчесто се спомнуваат на овој ден, како што се спасување на три сестри од продажба и ропство со тајно фрлање на три вреќи со злато низ прозорецот на сиромашен човек, смирување на морска бура со молитва, воскреснување на тројца невино убиени, спасување на морнари во бродолом и други.
*****
Роден е околу 270 година во градот Патара во Ликија, денешна Турција, како единствено дете на побожните родители Теофан и Нина. Во тоа време градот Патара, од кој денес има само археолошки остатоци и кој се наоѓа на турскиот брег во близина на селото Гелемиш, во провинцијата Анталија бил под власт на римската империја. Подоцна Патара станала седиште на епископија, каде што служел и самиот Свети Никола.
Свети Никола се упокоил во градот Мира во 343 година и денот на неговото упокојување во декември се слави како ден на Свети Никола.
Неговите мошти се пренесени во црквата во Бари, Италија во 1087 година, за време на владеењето на византискиот цар Алексеј Комнен и патријархот Никола Граматик. Пренесувањето се случило заради навалата на муслиманите во Ликија, каде што првично биле сместени моштите.
Византија ја губела контролата врз поголемиот дел од Мала Азија по поразот во битката кај Манцикерт во 1071 година.
Според некои верзии, светецот му се јавил на сон на свештеник од Бари и му заповедал моштите да бидат пренесени таму.
Група морнари и трговци од Бари (околу 62 на број) ги земале моштите од гробот во црквата во Мира (денешна Турција) и ги однеле во Бари на 9 мај 1087 година. Во тоа време, Бари бил православен град под православен патријарх.
При пренесувањето на моштите се случиле многу чуда. Најзначајното чудо поврзано со моштите во Бари е појавата на света течност наречена “мана” или “миро”. Од моштите на светецот изобилно течело миро. Допирот до моштите, како и самото миро, предизвикувале чудесни исцелувања. Ова чудо со мирото продолжува да се случува и денес.
На 9 мај секоја година се одржува свечена литургија во базиликата во Бари, каде што се очекува појавата на “чудото на Маната” или “Мирон”.
Базиликата “Свети Никола” во Бари била специјално изградена меѓу 1087 и 1103 година за да ги чува моштите на светецот. Денес, таа е место на поклонение за христијани од целиот свет, особено за православните и католиците, меѓу кои и јас имав чест и задоволство да ја посетам и да се поклонам, пред десетина години.
Градот Мира каде се упокоил Св.Никола се наоѓал во областа Ликија, која денес е дел од јужна Турција. Конкретно, современиот град кој се наоѓа на местото на античка Мира е Демре, во провинцијата Анталија. Тој се упокоил на длабока старост, почитуван и признат од верниците. За разлика од многу други светци, свети Никола не доживеал маченичка смрт, туку мирно се упокоил.
Свети Никола се нашол во Мира како резултат на неговиот духовен пат и Божјата промисла. Откако го напуштил својот роден град Патара и манастирот Свети Сион, тој се преселил во Мира, најголемиот град во ликиската област. Таму првично живеел како просјак, немајќи друго засолниште освен Божјиот храм. Подоцна бил избран за епископ на градот Мира, каде што служел до крајот на својот живот.
Ова се случило како резултат на божествен глас кој му рекол: “Николај, појди на подвиг во народот, ако сакаш да бидеш овенчан од мене”.
Кога пристигнал во Мира, свети Никола немал никакво засолниште освен Божјиот храм. Тој избрал да живее скромно, без материјални поседи, целосно посветувајќи се на духовниот живот и помагањето на другите. Ваквиот начин на живот бил израз на неговата длабока посветеност на верата и желбата да им служи на луѓето.
Иако потекнувал од богато семејство, свети Никола го раздал целото свое наследство на сиромашните и немоќните. Неговиот избор да живее како просјак бил одраз на неговата смиреност и желба да биде поблиску до обичните луѓе, споделувајќи ги нивните тешкотии и потреби.
Овој период од животот на свети Никола претставува важна фаза во неговото духовно созревање и подготовка за идната улога како епископ и духовен водач. Неговата скромност и близина со народот придонеле за неговата популарност и почитување меѓу верниците.
На местото каде што се верува дека бил погребан Свети Никола, денес се наоѓа црквата Свети Никола. Оваа црква денес е значаен историски и археолошки локалитет.
Црквата била изградена во 520 година врз темелите на постара христијанска црква каде што Свети Никола служел како епископ.
Во текот на вековите, црквата била поплавувана и исполнета со тиња, но во 1862 година била реставрирана од рускиот император Николај I. Денес, црквата функционира како музеј, таа е популарна туристичка атракција, и е кандидат за влез во листата на УНЕСКО за светско наследство.
Неодамнешните археолошки ископувања во црквата Свети Никола во Демре донесоа интересни откритија и различни очекувања од истражувањето.
Тимот на археолози, предводен од професорката Ебру Фатма Фндк, открил саркофаг за кој се развиваат различни верувања, но истражувањето е во тек.
Во третиот век, Римската Империја минувала низ период познат како “Кризата на третиот век”. Оваа криза се карактеризирала со честа промена на императори, граѓански војни, економска нестабилност и надворешни закани од варварски племиња.
Сепак, кон крајот на третиот век, императорот Диоклецијан (284-305) успеал да воспостави поголема стабилност преку реформи во администрацијата и војската.
Во овој период се случувале значајни промени во религиозниот живот. Христијанството постепено се ширело, и покрај повремените прогони.
Во 303 година, Диоклецијан го започнал интензивниот, најголем и најжесток прогон на христијаните во антиката преку издавање на едикти (нормативен акт со сила на закон) со кои се барало од сите граѓани да се придржуваат кон римските обреди и со посебна насоченост кон свештенството. Христијанските имоти биле конфискувани од страна на властите, а имало и масовно уништување на свети текстови. Наредено било палење на црковните книги и текстови. Прогоните биле различни по интензитет во различни делови на империјата.
На запад, во Британија и Галија, биле со помал интензитет, додека на исток биле најжестоки. Галија била распростаранета на територија на северните делови од денешна Италија, поголемиот дел од денешна Франција, Белгија, западниот дел од Швајцарија, некои делови од Холандија и делови од Германија на северниот брег на реката Рајна. На почетокот на 4. век административно, Галија била поделена на римски провинции за полесно управување: Келтска Галија – централниот дел, Белгиска Галија – северниот дел и Аквитанска Галија – југозападниот дел.
Римјаните ја освоиле Галија во 1 век п.н.е. под водство на Јулиј Цезар и оттогаш таа била интегрален дел од Румската империја.
Тоа прогон на Диоклецијан е најголемиот прогон во антиката и се смета за последниот, но и најголемиот прогон на една религиска група во античкиот период. Најтешката ситуација била во Мала Азија и Сирија. Христијаните во овие источни региони страдале најмногу за време на прогонот. Прогонот на Диоклецијан бил особено суров и систематски, со цел да се искорени христијанството од Римската Империја.
Според преданието, Свети Никола бил затворен за време на прогоните на христијаните под царот Диоклецијан. Тој бил ослободен кога Константин Велики дошол на власт (306-337) и ги прекинал прогоните на христијаните.
И Константин Велики и Свети Никола биле познати по својата борба против еретичките учења, особено аријанството.
Константин го свикал Никејскиот собор за да се справи со овие прашања, а Свети Никола бил еден од најревносните бранители на православната вера. Обајцата играле клучна улога во ширењето и зацврстувањето на христијанската вера во Римската Империја во текот на 4-от век. Градот Никеја, познат и како Изник на турски, се наоѓал во западна Турција, во областа Мала Азија (Анадолија) во регионот на Бурса и воздушно е оддалечен околу 60 км од Бурса.
Аријанството против кое се бореле и Константин Велики и Св. Никола е христолошко учење кое било прогласено за еретичко на Првиот вселенски собор во Никеја (денес Изник). Ова учење го проповедал Ариј, свештеник од Александрија во Египет, кој бил роден во Либија.
Главните карактеристики на аријанството се Христолошка расправа односно Аријанството започнало како теолошка дебата за природата на Исус Христос во однос на Бог Отецот.
Аријанството се смета за нетринитарно учење, што значи дека не го прифаќа концептот на Светото Тројство во традиционалната форма. Според аријанството, Исус Христос не е предвечен Син Божји, туку е создаден од Бога во времето. И покрај осудата на Првиот вселенски собор, аријанството продолжило да се шири низ Римската Империја во 4-от век.
Аријанството било конечно осудено на Вториот вселенски собор во Константинопол (денес Истанбул) во 381 година, иако продолжило да постои меѓу некои варварски племиња.
Борбата против аријанството била клучна за раната христијанска црква. Константин Велики и Свети Никола биле меѓу водечките фигури во оваа борба, обидувајќи се да го зачуваат она што се сметало за православно учење за природата на Христос и односот меѓу лицата на Светото Тројство.
Главните идеи на Ариј за Исус Христос биле дека Исус не е вечен како Бог Отецот. Дека имало време кога Исус не постоел. Дека Бог Отецот го создал Исус како свое прво и најголемо создание пред да го создаде остатокот од универзумот. Дека Исус е божествен, но не е еднаков со Бог Отецот. Тој е како “второстепен Бог” под Бог Отецот. Дека Исус е совршено создание на Бог, но сепак е создание, а не дел од самиот Бог. И дека само Бог Отецот е вистински Бог. Исус е наречен Бог, но не е “вистинскиот” Бог.
Со други зборови, Ариј сакал да нагласи дека постои само еден вистински Бог – Отецот, а Исус, иако е возвишен и божествен, е сепак подреден на Отецот и не е од истата суштина со Него. Ова гледиште се обидувало да го зачува монотеизмот, но било отфрлено од Црквата како ерес бидејќи го намалувало божеството на Христос.
Во 313 година, кога Свети Никола бил на возраст од 43 години императорот Константин Велики го издал Миланскиот едикт со кој се легализира христијанството во Римската империја. Во вековите по неговата смрт заедно со својата мајка Елена тој е прогласен за светец, па така на 3 јуни според новиот календар односно 21 мај според стариот, го славиме празникот Свети Константин и Св.Елена – негова мајка, која исто така е прогласена за светица и која имала големо влијание врз својот син Константин во прифаќањето и ширењето на христијанството.
По налог на Константин, Света Елена отпатувала во Ерусалим каде го пронашла Чесниот Крст на кој бил распнат Исус Христос, а Света Елена изградила и повеќе значајни цркви на свети места, како што се црквата во Витлеем денес во Западен Брег, Палестина, над пештерата на Христовото раѓање и црквата на Елеонската Гора, место кое исто така имав среќа да го посетам пред десетина години кога поминав приватно неколку дена на одмор во Израел.
Заедно со својот син, Света Елена одиграла клучна улога во ширењето и зацврстувањето на христијанската вера во Римската Империја. Поради нивните заслуги во признавањето и ширењето на христијанството, и Константин и Елена се сметаат за рамноапостолни светители, односно еднакви на апостолите по значење.
Свети Никола имал значајна поврзаност со царот Константин Велики преку неколку клучни настани.
Свети Никола бил еден од епископите кои учествувале на Првиот вселенски собор во Никеја во летото во 325 година, свикан од царот Константин.
На овој собор Константин ги собрал епископите за да се решат теолошките несогласувања во црквата особено околу природата на Исус Христос во однос на Бог Отецот. Свети Никола бил меѓу околу 300 епископи различни делови на Римската Империја присутни на соборот. Соборот резултирал со усвојување на Никејскиот симбол на верата и утврдување на првите канони на црквата.
Со оглед на важноста на темите кои биле дискутирани, како и бројот на учесници, може да се претпостави дека соборот траел повеќе денови или дури и недели, но нема точни историски податоци за времетраењето на собирот во Никеја.
Темите на собирот биле осудување на аријанството, утврдување на Никејскиот Симбол на верата со кој се потврдила божествената природа на Исус Христос, обид за воспоставување на единствен датум за празнување на Велигден, иако не успеале целосно да го решат ова прашање, донесување на 20 канони за црковна дисциплина вклучувајќи стандардизирање на процесот за ракополагање на епископи, забрана за свештениците да живеат со жени кои не им се блиски роднини, зајакнување на авторитетот на главните епископски седишта, особено Александрија и Рим, забрана за преместување на свештеници, ѓакони и епископи од една црква во друга, осуда на позајмување пари со камата од страна на свештенството, а се одлучило и за првенството на Александрија и Ерусалим над другите епархии во нивните области.
За време на соборот се случил инцидент кој ја покажал ревноста на Свети Никола.
Свети Никола го удрил александрискиот свештеник Ариј поради несогласување со неговото учење. Поради ова, Никола бил привремено отстранет од соборот.
Според преданието, Христос и Богородица им се јавиле на сон на епископите, по што Никола бил вратен на соборот.
Причината за конфликтот била што Ариј, александриски свештеник, проповедал како што веќе споменав дека Исус Христос е создаден од Бога во времето и не е предвечен Син Божји, рамен по суштина на Бог Отецот.
Свети Никола, заедно со мнозинството епископи, го сметал ова учење за еретичко и опасно за спасението на душите.
Според преданието, во текот на соборските расправи, Свети Никола станал толку огорчен од Ариевите тврдења што не можел да се воздржи. Тој физички го удрил Ариј поради неговото “богохулно” учење. Овој чин бил израз на неговата “голема ревност” за православната вера.
Последиците од овој инцидент биле сериозни. Свети Никола бил привремено лишен од епископскиот чин и отстранет од соборот. Му било забрането понатамошно присуство на црковните собири.
Сепак, според христијанската традиција, Свети Никола подоцна бил вратен на соборот. Како што споменав се верува дека Христос и Богородица им се јавиле на сон на избраните архиереи.
По ова видение, на Свети Никола му било дозволено да се врати на соборот.
Некои современи истражувачи ја доведуваат во прашање автентичноста на овој инцидент, сметајќи го за подоцнежна легенда. И покрај тоа, оваа приказна останува значаен дел од црковното предание и сведочи за жестината на теолошките дебати во раната црква.
По завршувањето на соборот Свети Никола бил признаен како прв православен канонски епископ од страна на Константин, што најверојатно се однесува на признавањето на неговиот авторитет и легитимитет како епископ во контекст на новоформираната официјална христијанска црква во Римската Империја. Тој го примил омофорот, како знак на епископско достоинство, од самиот цар Константин. Омофорот е литургиска облека која ја носат епископите во православната црква. Тоа е широка лента ткаенина која се носи околу вратот и рамената. Примањето на омофорот симболизира официјално признавање на епископскиот статус, доделување на пастирска одговорност, тоа е и симбол на овластување за вршење на епископската служба.
Фактот дека омофорот бил доделен од самиот цар Константин укажува на блиската врска помеѓу црквата и државата во тоа време, личното вклучување на Константин Велики во црковните работи и признавањето на авторитетот на Свети Никола од највисоко ниво.
Овие настани го поврзале Свети Никола со царот Константин и го утврдиле неговото место како важна фигура во раната христијанска црква за време на владеењето на Константин.
По Првиот вселенски собор во Никеја во 325 година, Ариј бил прогласен за еретик и испратен во егзил во Илирик, заедно со двајца епископи кои го поддржувале. По две години, Ариј изјавил дека се покајал и му било дозволено да се врати. Тој бил повикан да се појави пред императорот Константин. Константин му наредил на епископот на Константинопол да го прими Ариј назад во црквата.
Во 336 година, само 11 години по Никејскиот собор, Ариј ненадејно починал. Според описот на Атанасиј Александриски, Ариј на околу 80 годишна возраст доживеал нагла и можеби насилна смрт додека одел низ улиците на Константинопол.
Смртта на Ариј била предмет на различни интерпретации. Некои современи научници сметаат дека можеби бил отруен од своите противници. Арсенот се смета за веројатен отров, бидејќи предизвикува симптоми слични на екстремно труење со храна.
Други, особено неговите непријатели, ја сметале неговата смрт за божја казна поради неговите еретички гледишта.
Трети сметаат дека починал од природна смрт, труење од храна или стомачно заболување.
И покрај смртта на Ариј, аријанството продолжило да се шири и да предизвикува поделби во христијанската црква уште долго време по неговата смрт.
Вториот вселенски собор се одржал во Константинопол во 381 година во црквата Света Ирина. Овој собор е познат и како Првиот Константинополски собор.
Овој собор меѓу другото го потврдил Светиот Дух како Бог, еднаков со Отецот и Синот. Соборот се занимавал со ересите на македонијанството и аполинаријанството, кои произлегле од аријанската ерес. Главната задача била проширување и адаптирање на Никејскиот симбол на верата, особено развивајќи го учењето за Светиот Дух. – напиша Груевски на Фејсбук.
