Екстремните поплави во Централна Европа, предизвикаа голема штета. Особено погодени се јужна Полска, делови од Чешка и Романија, како и Долна Австрија. Ги објаснуваме најважните термини во врска со поплавите.

Оваа година се случија веќе неколку екстремни поплави во Европа. Но, ниту една од нив досега не предизвика толку масивно уништување како сегашниот циклон „Борис“, што одговара на таканаречената временска ситуација пет-б. Во оваа констелација, подрачјата со низок воздушен притисок првично се движат по јужниот раб на Алпите и ја апсорбираат влагата од Медитеранот, кој моментално е потопол од просекот. Како што напредува, подрачјето со низок притисок односно циклон се движи кон север околу источниот раб на Алпите, на крајот повторно враќајќи се кај Алпите од север и истурајќи таму дожд.

Во некои региони на погодената област, водите од поплавите достигнаа рекордно ниво. Службите за итни случаи во областа на катастрофата моментално прават сѐ за да ја ограничат штетата и да спасат животи во Австрија, Полска, Чешка, Романија и Германија.

Како доаѓа до „поплава на векот“?
Обилните врнежи од дожд, снежните врнежи или други невообичаени временски услови (во моментов како резултат на временската ситуација пет-б) може да предизвикаат таканаречена „поплава на векот”, која во стручните кругови се нарекува и „HQ100“. Од чисто статистичка перспектива, „поплавите на векот” се многу ретки. Веројатноста за таков настан е околу еден процент годишно. Статистиката исто така укажува дека неколку „поплави на векот” може да се случат во значително пократок временски период – исто како што периодот помеѓу две екстремни поплави може да се прошири на повеќе од 100 години.

Регулирањето на реките или промените во користењето на земјиштето може да ја зголемат веројатноста за појава на поплави – исто како и последиците од климатските промени.

Како се мерат врнежите и што се обилни врнежи?

Количината на врнежите во временскиот извештај е дадена во милиметри (мм) на метар квадратен. Еден милиметар врнежи на метар квадратен одговара на еден литар вода на површина од еден квадратен метар.

Во зависност од карактеристиките и влажноста, почвата може да апсорбира различни количества вода. Многу сувите почви често ја оставаат водата на површината, без таа да може прво да се впие. Ова го зголемува ризикот од поплави.

Ако количината на врнежи надмине 20 литри на метар квадратен за шест часа, тоа се нарекува силен дожд. Нивоата од 2 до 3 од скалата на обилните врнежи се достигнуваат кога количината на врнежи е до 35 или 60 литри за шест часа. Нивото 3 беше достигнато во текот на викендот во делови од германските покраини Баварија и Саксонија, меѓу другите. Во Долна Австрија, која сега е прогласена за област на катастрофа, за 24 часа паднаа рекордни количини од над 300 мм дожд на метар квадратен. Ова спаѓа во највисоката категорија 4 (екстремно силен дожд).

Кое е значењето на нивото на водата?
Нивото на водата во областа расте со различно временско доцнење од почетокот на обилните врнежи. Малите потоци стануваат, за некои со изненадувачка молскавична брзина, бесни реки. Нивото на водата на реката се чита на брегови, столбови на мостови или брани со помош на шипки или прикачена мерна скала. Водостоите на главните реки имаат референтни вредности кои властите ги користат за да ги дефинираат нормалните нивоа на водата, ниските нивоа на водата и нивото на предупредување за поплави.

Степените на предупредување за поплави се движат од ниво на предупредување 1 (малку зголемено ниво на водата без непосредна опасност) до ниво на предупредување 4 (екстремни поплави со највисоко ниво на предупредување). Нивото на тревога 3 е веќе достигнато на реките Елба и Најсе. Во моментов сè уште не е јасно дали нивото на тревога 4 ќе биде достигнато на Елба во Дрезден.

Како доаѓа до состојба на катастрофа?
„Поплава на векот“ обично ја загрозува егзистенцијата на многу луѓе и може да доведе до прогласување состојба на катастрофа. Во случај на катастрофа, сите засегнати актери како што се полицијата, противпожарната служба и организацијата за техничко помош дејствуваат под едно раководство, кризен штаб.

Катастрофата ја прогласува надлежната локална власт. Во Германија тоа е обично окружниот администратор или градоначалник. Во случај на поголеми засегнати површини, оваа задача може да ја преземе и одговорниот премиер.

Во областа на катастрофата, дополнителни ресурси како што се финансиски ресурси, персонал или опрема може побрзо да се мобилизираат. Откако ќе биде прогласена катастрофа, кризниот тим може да побара помош и од соседните региони, сојузните власти или меѓународните партнери. Секоја сојузна покраина има свој закон за заштита од катастрофи.

Кои лекции се научени од „поплавата на векот“ на реката Елба во 2002 година?
Како последица на големото уништување предизвикано од „поплавата на векот” во 2002 година, што исто така беше резултат на ситуацијата пет-б кон крајот на летото, вдолж реката Елба и нејзините притоки беа подигнати, проширени и зајакнати многу насипи. Новите басени за акумулирање дожд треба да можат да задржат дополнителни количества вода. На некои места покрај реката, природните насипи се обновени и зајакнати. Во областите загрозени од поплавени, беа заострени градежните планови или изградбата беше целосно забранета.

Во рамките на помошта при катастрофи, по поплавата беа модернизирани и проширени системите за рано предупредување, беше зајакната координацијата меѓу сојузните покраини и со сојузната влада, а беше подобрена и меѓународната соработка.

Фактот дека сè уште има дефицити во предупредувањето на населението, дури и речиси 20 години подоцна, неодамна го покажа „поплавата на векот“ на реката Ар во јули 2021 година, која изненади многу луѓе додека спиеја и поради оваа причина предизвика особено висок број на смртни случаи, најмалку 135 лица. Како последица на тоа, мрежните оператори во Германија беа обврзани да воведат т.н. систем за алармирање. Оттогаш, луѓето во областа на катастрофата се предупредуваат не само преку радио и сирени, туку добиваат и предупредувачка порака со звучен сигнал на нивниот мобилен телефон.

Кој плаќа за штетите од поплавите?
Чистењето започнува откако водата повторно ќе се повлече. Брзо се поставува прашањето кој е одговорен за финансиските последици од поплавата. За разлика од неколку други земји на ЕУ како Франција, Шпанија или Белгија, во Германија нема задолжително осигурување од поплави. Секој што не склучил осигурување на зграда со заштита од поплави ќе остане со празни раце. Итната помош обезбедена од националните влади во случај на големи катастрофи од поплави генерално покрива само мал дел од вкупната штета. Сојузната влада очекува вкупната штета од поплавата во долината на Ар во 2021 година да биде повеќе од 30 милијарди евра.

Каква улога игра ЕУ во поплавите?
Во Европската Унија, заштитата од поплави е одговорност на националните држави. Сепак, ЕУ презеде важна координативна и поддржувачка улога во оваа област во последниве години. Советот и Европскиот парламент ја усвоија таканаречената директива на ЕУ за поплави во 2007 година. Тој обезбедува обврзувачка рамка за тоа како земјите-членки треба да ги проценат ризиците од поплави и да ги намалат опасностите. Повеќе од десет години, за сите држави на ЕУ е обврска да имаат мапи за ризик од поплави, кои пак ја формираат основата за плановите за управување со ризик од поплави, кои исто така се задолжителни. Директивата, исто така, промовира прекугранична соработка меѓу земјите на ЕУ. Во поголеми критични ситуации, вообичаено е службениците за цивилна заштита од другите земји на ЕУ да ги поддржуваат локалните власти.

Извор: Дојче веле/ Автор: Андреас Нол